Yeşeren gün!
Yeşeren günümüz kutlu olsun!
Bugün hıdırellez! Ancak ben bugün hıdırellezi kutlayamadım! Çok yoğun bir gündü ve bugünü planlayamadım bile...
Hafta sonu kutlayacağım! Dileklerini yazacağım bir bir, herkes için dilekler yazacağım bir bir...
En güzelinden sahile koşarak sabah vakti, dilekleri sıralamak bir bir...
Ne güzeldir hıdırellez kutlamaları, umutlar sıralanır, yaşama karşı umutlu olmak, iyi dileklerde bulunmak...
Hızır gibi tüm dileklerimizin gerçekleşmesi dileğiyle, umutlarımızın gerçek, gerçeklerin de umut kadar mutluluk yaşatması dileğiyle...
folklorda hızır yahut hızır-ilyas kültürünü en iyi biçimde
yansıtan merasimler özellikle türk dünyası söz konusu olduğu
zaman 'hıdırellez ve nebi' bayramıdır. (hızır-nebi) hıdırellez büyük
çoğunlukla anadolu ve balkan türkleri arasında bilinmektedir
eskiden ruz-i hızır hızır gününde denilen hıdırellez halk
arasında yaygın inançlara göre hızır ile ilyas'ın bir araya
geldiği günün hatırasına kutlanmakta olup hızır-ilyas bileşik
kelimelerinin halk telafuzundan aldığı bir biçimde yansımaktadır.
hıdırellez günü 6 mayısa tekabül etmekte olup bizde kullanılan ve
rumi tabir edilen jülyen takvimin de ise 23 nisan gününe
rastlamaktadır işte hıdırellez gerçekte hızır ile ilyas'ın bir
araya geldiği gün olduğu inancı altında kışın sona erip yaz
mevsiminin başlamasının günü olarak kutlanmaktadır.(1).
hidirellez inançlarimiz ve itikatlarimiz.
1.hıdırellez sabahı sığırları sığıra kovarken eline meyve veren bir
ağacın dalından koparılan değnek ile icra edilir. bu geleneğimiz
hala uygulanmakta ve inanılmaktadır. bugünde tüm doğanın
yeşereceğine inanıldığından bu uygu lama ve inanç türemiş olabilir.
2. 5 mayıs akşamı tüm kapılara ısırgan otu veya yemişken dalı asılır.
cadıların ve kötülüklerin girmemesi içinmiş. bu şekil de yaparak
onlardan korunacağına inanılırmış. bu inanç tam olarak bu gün
inanılmasa da kapılara ısırgan otu ve yemişken dalı asılmaktadır.
isırgan otuna elini değirildiği an ısırı batma)şekilde yakar aynı
şekilde yemişkenin de dikenleri çoktur.
değdiği an çok acı verir .bu niteliklerinden dolayı kapılara
asılması yapılmıştır.
3.hıdırellez sabahı devesil ve benzeri otlar ile tütsü yapılır.
bazı güçlere kaşı korunacağına inanılırmış. gelenekler bölümünde
tütsü ve tütsü ile yapılan inançlara geniş olarak yer
verilmiştir.
4.ateşten atlanınca günahlardan arınılacağına bulaşıcı hastalıklara
karşı korunacağına inanılmış. ateşi bir nevi aşı gibi uygulamışlar.
5.hıdırellez sabahı sağılan sütün dağıtılması ve bir kısmından da
taze peynir yapılıp dağıtılması o malın zekatı ve bir nevi hakka
şükranının ifadesi olarak kabul edilip uygulanmış .bu gün
bilinmediği için yapılmamaktadır.
6.salıngaçta sallanırken yapılan dua ve niyetlerin olacağına
sallanılmak suretiyle de bazı günahlardan kurtulacağına
inanılmış. ve uygulanılmış.
7.gün doğmadan ekinleri dolaşma geleneği ve inancı varmış. doğanın
yeniden yaratıldığına inanıldığı için bu yenilme içinde bulunmanın
insanlara bazı yararlıklar getireceğine inanılmış .o anı ve
duyguyu yaşamak ve duymak inancı ile uygulaması günümüze kadar
gelmiştir.
8.6 mayıs sabahı gün doğmadan çiğ üzerinde yuvarlanılırsa yeni
hayatın yeni doğanın gücünden bünyesine aktarılacağına inanılır
ve uygulanırmış. bedenine girmesi ile sağlıklı olma isteği
bulunmaktadır. ayrıca akan bir çeşmeden yüz
yıkanırmış. ayrıca gece düşen çiğ damlacılarını toplayıp yüz
yıkanırmış.
9.hıdırellez sabahı suya giden kişi evinden götürdüğü tere yağı
çeşmenin taşına sürer ve çeşmeden alınan suyun dinçlik ve yeni bir
yaşam gücü vereceğine inanılırmış. hayvanların verim gücünün
artacağına inanılırmış.
10.bütün gece uyumayanların hıdırellez çiçeği toplamaya hakkı
varmış. ancak sabaha kadar uyumadan durursa bu uygulamayı
yapabilirmiş. bunun içinde inançla sabır olmalıymış.
11.hıdırellez sabahı gün doğmadan akan bir derenin üzerinden
atlanır ondan sonra salıngaçtan sallanırmış.
12.arpa ve çavdar başağı ile genç kızların saçlarını belik yaparak
örmesi geleneği varmış. ayrıca o günleri yaşayanların başlarına
ve yakalarına gül takılması geleneğinin varlığından söz
ediyorlar .ayrıca yaşlısı gencin elinde hı dırellez yerinde
ellerinde birer demet çiçek vardır. çavdar ve arpalar hıdırelez
zamanı başak çıkarırlar. saçlara örülen belikler başak sırasını
andırır .hele yeşil başak ile örüldüklerinde bu gün hayal bile
edemeyeceğimiz güzel bir başak görünümü verirmiş.
13.ağaç kaşıklar ile o sabah yemek yenilirmiş .o sabah evde
misafirlerin dahi kaşıkları toplanır yakılırmış. eğer kaşıkların
içinde yanmayan olursa o eve o gece hızır'ın geldiğine
inanılırmış.
14.hıdırellez çöreği yapıldığı zaman 12 eşit parçaya
bölünür .ilk parça niyet hızır a çekilir. çekilen parçalarda çörek
içinde ki para kime çıkarsa o sene ki varlığın ona çıkacağına
inanılır. ikinci parça tarlalara sonra evde en büyük kişiye
çekilir.
15.taze peynir yeme geleneği uygulanırken eğer ev sahibi tarikat
ehli ise bir mürşit veya dervişe duadan evvel kısa bir çırak
uyarması yaptırılır.(tarikat kuralına göre mum yakılması)dua
ananeye göre bundan sonra yapılır.
16.hızır ve ilyas'ın bu gece buluştuğuna inanılır. yazın
başlangıcı kışın sonu olarak kabul edilir.
17.eskiden evlerin dışları toprak ile iç kısımları kireç ile
sıvanırdı .bu işlem hıdırellez'e bir ay kala yapılırmış.
hıdırellezide 3 hafta geçmeden sıva yapılmazmış.3 perşembe geçmeden)
toplam 7 perşembe uygulamalarda ilke edinilmiş. bu konuda geniş
açıklama kurban geleneklerimizde geniş bir şekilde anlatılmıştır.
18.koyun sürüsü olanlar hıdırellez de yazı gördük başağı gördük
diye malı zekatı için körpeli kuzulardan kesilecek kıvama gelmiş
olanlardan birini kesip dağıttığı gibi bir kaç haneye yemek
veriyormuş .amaç kula yapılan hizmetin yani "halka hizmet hakka
hizmet" inancı ile yapılıyormuş. bir nevi gönül birleme bir gönül
e girmedir.
19.genç kızların gelecekte evlenip yuva kuracakları eşi ve iyi bir
hayat için bu niyetle gül dibine yüzük saklarlarmış. yüzükleri bir
kaba koyarlarmış. kabın içine de su konulur muş. bu su niyet ile
hıdırellez sabahı gül dibine dökülürmüş.
20.değirmencik oyunu sonrası bitiminin ardından değirmenin
toprağı tüm ambarlara saçılır. bolluk ve bereketin artacağına
inanılır. bu geleneğimiz günümüzde de halen
uygulanmaktadır .değirmencik oyunu etraflıca gelenek lerimizde
açıklanmıştır.
21.hıdırellez gecesi(5 mayıs akamı) tüm köylerimizde ahırların
ve ağılların üzerlerinden silah atılmaktadır. bu inancın niçin
yapıldığını sorduğumuzda hayvanların bulaşıcı hastalıklara
yakalanmaması ve çok olması dileğinden kaynaklandığını
söylüyorlar.
22.var ve yok mayası tutulur ona göre dilek tutulup yapılan ekmeğin
konu komşuya geleneğe göre dağıtılması inancı varmış. bu gün bile
pek çok yaşlılarımızın hatırlamadığı geleneklerimizdendir.
23.hıdırellez gecesi hak'tan dilenen dilekler edilen dualar hak
katında kabul ve makbul olunurmuş. bu günde inanılan bir
itikadımızdır.
24.trakyada'ki amuca kabilesi ve diğer ehli-beyt tarikatlarının
gül'e karşı aşırı derecede sevgileri ve itikatları vardır. hatta
iki tarikat mensuplarına halk gülşeni(gülşani ) lakabını takmıştır
ali koçlulara ve şeyh bedreddinilere).bu iki tarikatın gülşeni
tarikatı ile bir alakaları yoktur.biri şeyh bedreddini tarikatı
diğeri ise seyyit ali sultan'a bağlı evladiye kolu olan ali
koçlulardır .manilerimizde ve türkülerimizde gül büyük yer
tutmaktadır. nedenini araştırdığımızda çeşitli şeyler söylenmesine
rağmen net bir cevap alamadık .aşağıdaki örneğin bu konuya bir
fikir vereceğini umduğumuz için yazıyoruz.
"hıdırellez adetlerinde bir gül ağacı unsuru ortaya çıkıyor.
bunun sebebinin hızır ile ilyas'ın hıdırellez gecesi bir gül fidanı
dibinde buluşacakları olduğu müşade edilir." (7)
bektaşi ve alevilerde gül nefeslerimize bile konu olmuştur.
örneğini yazacağımız bu dörtlüğün iki şaire de mal edilmektedir.
ümmi sinan'mı yoksa seyyit nesimi 'yemi olduğunu bilemiyoruz. ilk
iki dörtlüğünü yazıyoruz.
bu gün ben pirime vardım
pirin cemal'i güldür gül
oturmuş taht makamına
tahtı revanı güldür gül
gülden terazi tutarlar
gülü gül ile tartarlar
gül alır gül satarlar
çarşı pazarı güldür gül.
25.hıdırellez de ve nevruz da mezarlıklar ziyaret edilir. dualar
okunur. mezar üzerleri temizlenip bakımları yapılır. fani
dünyanın manevi gücünün de olduğu hatırlanır ahiret e göçmüş
bulunanların da anılması yapılır. onlar için ha
yır işleri yapılır.
26.bir çok kişi hıdırellez geleneklerinin hatta oyunlarının bile
orta asya inançlarından olan şamanizm'e bağlıyorlar. sadece
trakya da tarikat kökenli olan amuca kabilesinin biyografisini
toplamaya başladığımda % 90 inanç ve geleneklerinin
itikatlarının şamanizm ile bağlantılı olduğunu gördüm. bazıları
isim ve şekil değiştirmesine rağmen özünden fazla uzaklaşamamıştır.
27.hıdırellez günü yapılan nohut ekmeğinin bolluk ve bereket
mayasının o eve geleceğine inanılmıştır. bu gün bileni ve
uygulayanı hemen hemen yok gibidir.
28.tarikat kökenlilerin hızır'a olan inançları büyüktür."kul
sıkışmadıkça hızır yetişmez" derler. biri zor anında yardım
görürse "hızır gibi yetiştin denilmesi bu inancın uzantısıdır.
inancın etkileri bektaşi ve alevi ozanlara da yansımıştır.
tekirdağın kılavuzlu köyünden merhum ali engin (sadayi') nin bir
nefesini örnek teşkil ettiği için yazıyoruz.
müminler derlenip bir cem olurlar
hızır ilyas demine hü demek için
bu kutlu günde hep bir candır
hızır ilyas demine hü demek için
ne güzel erkan kurmuş erenlerimiz
derlenip hep birlikte devran süreriz
evliyanın enbiyanın halini güderiz
hızır ilyas demine hü demek için
şirin olur cümle olur bu günde
şen şükran olun canlar ayn-i cemde
şifa bulurlar nuş çöker ol cemde
hızır ilyas demine hü demek için
şükür bizleri bu erkana ulaştırana
aşık olsun böyle cemale hizmet ocağına
sadayi bu gün eriştik güzel bahara
sadayi bu gün eriştik güzel bakarım
hızır ilyas demine hü demek için.
29.eskiden her kez in evinde hıdırellez sabahı ateş yakılmaz
hayvanların ve insanların üzerinden atladığı kutsal ateşten
evin ocağına ateş getirilirmiş. bu inanç ve itikat la yeni bir
hayata başlanırmış. ateşin insanın yediklerini pişirdiği ve
ısınmada kullandığı için ayrı bir kutsiliği vardır .hıdırellez
ateşine hızır'ın gücü geldiği inancı ile ateş oradan alınmakta imiş.
mayıs akşamı herkez evlerini önüne bolluk bereket getirsin diye darı
saçarmış.
31.hıdırellez akşamı gök kapılarının açılacağına hızır'ın gelip
kısmet dağıtacağına inanılırmış.
bu gece kısmete ihtiyacı olanlar sabaha kadar uyumayarak hızır'ı
beklermiş. eğer uyanursa hızır kısmetini veremeden gidermiş.
